Artikelen over faalangst

naar het overzicht

Prestatie-angst op het werk

Ard Nieuwenbroek en Jan Ruigrok

'Je hebt het in je vingers, het zit helemaal in je hoofd, maar het komt er niet uit.' Je presteert onder je kunnen. Je hebt prestatie-angst. Veel mensen zwijgen liever over hun prestatie-angst, en zeker op hun werk. Be­grijpelijk: het is onprettig om over vervelende zaken te praten en voor je het weet word je er in je bedrijf negatief op beoordeelt. Maar wanneer in een gezelschap iemand zijn of haar prestatie-angst ter sprake brengt volgen er snel meestal ervaringen van anderen. Iedereen heeft erva­ring met prestatie-angst. Gelukkig zijn die niet voor ieder­een even vervelend. Veel mensen zijn hun prestatie-angst de baas en ervaren die als een prettige span­ning die ze nodig hebben om te kunnen presteren. Voor anderen is prestatie-angst een overheersende factor in hun leven en vaak met name op hun werk. Ze worden er door verlamd. Naast het onderpresteren gaan zij gebukt onder het feit dat hun leven niet de kwaliteit heeft, die het zou kunnen hebben. Promotie binnen het werk kun je wel vergete, terwijl je het eigenlijk zo graag zou willen. De grootste groep mensen zit tussen deze twee uiter­sten: hun prestatie-angst is niet allesoverheersend, maar zij kennen wel momenten waarop hun prestatie-angst hen soms de baas is. Wie herinnert zich niet zenuwslopende sollicitatiegesprekken of de spanning bij een functioneringsgesprek?

Verschillende soorten prestatie-angst
Een mens staat voor vele taken: hij wil vol­doende te eten hebben; zich omringen met mensen waar hij om geeft. Hij wil voldoende leren om zijn capa­ci­teiten te benutten. Hij wil zijn lichaam onder con­trole hebben. Hij wil voor zichzelf op kunnen komen en ga zo maar door. Ook mensen die last van prestatie-angst hebben, slagen er in een aantal van die taken naar volle tevredenheid uit te voeren. Alleen bij sommige van die taken gaat het mis: de angst is hen de baas, verkrampt, schakelt het denkvermo­gen uit en zorgt voor dat resultaten uitblijven of bitter tegenvallen. Meestal is het geen ramp wanneer iets een keer mislukt, maar naarmate het aantal mislukkingen toeneemt, wordt het moei­lijker dezelfde taak met succes af te ronden.

Wanneer we taken en opdrachten op het werk bekijken laat prestatie-angst zich indelen in twee groepen:

Cognitieve prestatie-angst
(En daarnet wist ik het allemaal nog....)
Cognitie is het leervermogen in mensen. Voor mensen met cognitieve prestatie-angst, is het moeilijk te laten zien wat ze aan kennis hebben opgedaan.

De avond voor mijn belangrijke presentatie kende ik alle producten van top tot teen uit mijn hoofd, inclu­sief de verkoopcijfers en targets. Toen ik een dag later tegen­over mijn verkopers zat, kwam ik niet verder dan het meeste verkochte product.


Sociale prestatie-angst
(Wat zullen ze wel niet van me denken...)
Verlegenheid is een woord dat dicht in de buurt komt van sociale prestatie-angst. Het treedt op in con­tact met anderen. In een ge­sprek, als je een groep moet toe­spreken, of gewoon bij een bestelling van een pondje kaas.

Prestatie-angst uit zich op vele manieren
Wanneer je iemand vraagt een collega met prestatie-angst te omschrijven, is de kans groot dat je het beeld krijgt van iemand met de opgetrokken schouders en gebogen hoofd: een stille, schichtige figuur waar de onzekerheid vanaf straalt. Dit is één van de manieren waarop prestatie-angst zich uit. Er zijn nog meer manieren om onzeker­heid te verbergen.

Leo, mijn collega, kan zich moeilijk in een groep handhaven. Hij werkt in een nogal drukke club mensen met een aantal rouwdou­wers. Op zich geen slechte kerels maar je moet wel gebekt zijn om daar tegen­op te kunnen. Leo is dat niet. Als hij zenuwach­tig is, gaat hij zichzelf over­schreeuwen, geeft een grote bek  en is meteen grof. Wat je nu ziet, is dat hij iedere week zo'n drie keer knetterende ruzies heeft en dat de direc­tie dreigt hem van die werkplek te verwijde­ren. Ik weet zeker dat als ze het anders zouden aanpakken ze zo'n kerel aan hem zouden hebben. 't Is triest.

Mensen bij wie prestatie-angst de baas is, zijn nauwkeurige boekhouders waar het gaat om het bijhouden van nega­tieve ervaringen. Exact weten ze aan te geven waarom zaken fout lopen. Hun conclusie ligt voor de hand: het zal de volgende keer weer niet lukken.
Wanneer het op je werk gaat om spannende opdrachten, komen als vanzelf­sprekend redenen naar boven die een positief resultaat wel heel moeilijk maken:

• 'ik kan het toch niet';
• 'de vorige keer ging het ook al fout';
• 'het lukt me niet';
• 'ik zal het maar proberen, maar veel vertrouwen heb ik er niet in'.

Effectief omgaan met prestatie-angst
Als je prestatie-angst de baas wilt worden is het belang­rijk dat je positieve ervaringen herkent en benoe­mt. Dat is niet het wegpoetsen van negatieve ervaringen. In de film The Life of Brian zingen ter dood veroor­deelden: always look at the bright side of life. (Bekijk het leven altijd van de positieve kant.) Zover gaan we niet. Maar om het altijd van de donkere kant te bekijken, is een ander uiterste.  Als je alleen kijkt naar je nare ervaringen, krijg je een negatief beeld van jezelf. Je maakt jezelf lelij­ker dan je bent. Wie gelooft in eigen prestatie-angst, kent veel van zijn slechte eigenschappen. Willekeuri­ge eigen­schappen worden vaak lelijker gemaakt dan ze zijn. Het lijkt er op dat eigenschappen, die op zich niet goed of slecht zijn, in een potje gedaan worden, waarop een etiketje zit met de tekst: dit is niet goed.
De kunst bestaat er uit dat je de niet-helpende gedachten omvormt tot helpende, of minder bedrei­gende gedachten. Een paar voorbeelden:

niet-helpende gedachten	helpende gedachten
Zo'n belangrijke gebeurtenis moet perfect zijn.	Het is natuurlijk onmogelijk om onder die om­standigheden een perfec­te speech te houden. Gelukkig mogen er best een paar foutjes tussen zitten.
Als ik misluk ga ik af in de ogen van mijn col­lega's.	Goed van mij hé: dat ik dat durf. Ik sta daar maar eventjes. Als het mislukt zullen een paar collega's misschien vinden dat ik afga. Nou en? Mogen zij het de volgende keer doen!
Als het misloopt worden mijn promotie­kansen naar een representatieve baan veel minder;	Voor mijn baan is het houden van een speech als deze een belangrijke vaardig­heid. Mooi dat ik die nu binnen het bedrijf kan oefenen. Mijn chef zal mijn durf waarderen. Als het mislukt zal ik nog wel eens kans krijgen. En als ik die niet krijg, zorg ik er zelf voor.
Er komen 250 mensen.	Dat kan me een hoop waardering opleve­ren! Er zitten er vast wel een paar tussen met een leuk hoofd. Die kan ik tijdens mijn speech mooi als richtpunt gebruiken.

Prestatie-angst blokkeert veel werknemers op hun werk. Ze presteren onder hun niveau en de tevredenheid met het werk is gering. Aanpakken van prestatie-angst is dan ook niet alleen belangrijk voor een werknemer zelf, maar ook voor het bedrijf. Personeelsbeleid zonder aandacht voor prestatie-angst is eigenlijk als een hete zomer zonder ijsjes.

Ard Nieuwenbroek en Jan Ruigrok zijn beiden trainers op het gebied van prestatie-angst zowel in het bedrijfsleven als in het onderwijs.


naar het overzicht